ایمنی در عملیات ساختمانی
تعاریف:
- گودبرداري (Excavation): به هر گونه شيار ، حفره ، كانال يا گودشدگي ساخت در روي زمين كه بوسيله برداشتن خاک از زمين بوجود آيد گفته می شود.
- پوشش محافظ (Shield): سازه اي است كه قادر به مقاومت در برابر نيروهاي تحميلي ناشي از فروريختگي بوده و بدينوسيله محافظت كارگران را فراهم مي‌سازد. پوششهاي محافظتي مي توانند ساختاري دائمي داشته و يا به موازات پيشرفت كار ساختاري قابل جابجايي داشته باشند. ضمناً با عناوين جعبه كانال يا پوشش كانال نيز شناخته شده هستند.
- سيستم پشتيبان (Support System): سازه هايي نظير زير بندي، مهاربندي (بادبندي) و شمع بندي كه تكيه گاه بناهاي مجاور يا تأسيسات زير زميني و يا ديواره هاي يك ترانشه يا گودال مي باشند.
- موانع زير سطحي (SubsurfageEncumbrances): شامل تسهيلات زير زميني، پي ريزي بناها، جريانات آبي، سطوح آب، طاقهاي تقويت كننده و وضعيتهاي نامطلوب زمين شناختي مي باشد.
- اضافه بار (Surcharge): به معني بار عمودي يا وزن بيش از اندازه ناشي از نخاله ها، سربارها، وسايل، تجهيزات و فعاليتهايي كه ممكن است بر پايداري ترانشه تأثير بگذارد.
انواع خاكها
سركارگر و ناظر بايد قادر به شناسايي انواع خاك يك پروژه باشد.
مقررات پروژه هاي ساخت و ساز” (RCP) خاك را به چهار نوع تقسيم كرده است:
نوع ۱ ایمنی در عملیات ساختمانی
- خاكي است كه كلنگ زدن در آن بسيار سخت مي‌باشد لذا اغلب با عنوان ” زمين سخت براي حفاري” شناخته شده است. در حقيقت مواد آن بسيار سخت بوده و بسيار شبيه سنگ مي باشد.
- هنگام گودبرداري، ديواره هاي گودال صاف و براق بوده و بطور عمودي باقي مانده و هيچگونه رطوبتي از آنها تراوش نمي كند.
- اگر اين نوع ديواره ها چندين روز پياپي در معرض آفتاب قرار گيرند، نماي براق آنها از بين خواهد رفت ولي بدون فروريختگي و شكافتگي باقي خواهند ماند.
- اگر در معرض باران يا هواي مرطوب قرار گيرند لبه هاي گودال ممكن است دچار شكستگي شود.
- خاك نوع ۱ متشكل از خاك سفت، رس يكپارچه و مقداري ذرات جامد مي باشد.
نوع ۲ ایمنی در عملیات ساختمانی
- در خاك نوع ۲ كلنگ زدن نسبتاً آسان بوده و مي توان به آساني بوسيله يك كج بيل و يا به سختي بوسيله دست آنرا كند.
- در اين نوع خاك، ديواره هاي ترانشه مي تواند براي دوره زماني كوتاه (شايد چندين ساعت) بدون هيچگونه شكافتگي واضح، باقي بماند هر چند اگر مدتي ديواره ها در معرض آفتاب و هوا قرار بگيرند به موازات روز به خشك شدن خاك، شكاف ها ظاهر شده و گسترش خواهد يافت.
- اين نوع خاك از گل رس و ذرات كم دانسيته تشكيل شده است.
نوع ۳ ایمنی در عملیات ساختمانی
- عمده خاك نوع ۳ است كه در ساخت و سازها با آنها رو به رو مي شويم. اين نوع خاك مي تواند بدون سختي توسط يك كج بيل هيدروليكي حفاري شود.
- خاك نوع ۳ خشك، از روي انگشتان دست ليز خورده و بصورت كله قندي به روي زمين مي افتد. همچنين بصورت عمودي پايداري نداشته و ديواره هاي گودال بسته به ميزان رطوبت براي يك شيب طبيعي ۱ به ۱ فرو خواهند ريخت. اين نوع خاك، هنگاميكه بوسيله دست به لرزه در آيد، رطوبت پس خواهد داد.
- در صورت مرطوب بودن خواهد توانست براي دوره كوتاهي، ايستادگي عمودي داشته باشد. هر چند اين نوع خاك به سرعت خشك مي شود و با ارتعاش حين گودبرداري بصورت تكه هاي بزرگ يا كوچك بداخل ترانشه فرو مي ريزد.
- تمام مواد خاكريزه شده يا بهم ريخته شده بايد از خاك نوع ۳ تلقي شوند. ساير مواد خاك نوع ۳ شامل سنگ، مواد دانه اي شكل و رس مرطوب يا چسبنده مي‌باشد.
نوع ۴ ایمنی در عملیات ساختمانی
- خاك نوع ۴ بدون هيچگونه سختي توسط كج بيل هيدروليكي حفاري شود. به سادگي جريان مي يابد و مي بايست پشتيباني ونگهداشته شود تا بتوان به هر عمق موردنظر گودبرداري رسيد.
- در صورتيكه حاوي رطوبت باشند، نسبت به ارتعاش و ساير عوامل محل كه موجب جاري ساختن مواد مي شوند، بسيار حساس هستند.
- خاك نوع ۴ شامل رسوبات آلي حاوي رطوبت بالا، ريگ روان، رس لغزنده با رطوبت بالا و رس لتا مي باشد.
- رس لتا در برابر هر گونه عامل مخل، بسيار حساس مي باشد.
نکات ایمنی در عملیات ساختمانی
- فرد صلاحیت دار مجاز به صدور، نظارت و اجرای پرمیت می باشد.
- افرادی که به عنوان مجری کار فعالیت می نمایند باید در خصوص ایمنی حفاری آموزشهای لازم را دیده و صلاحیت آنها توسط ایمنی تایید شود و در مورد استفاده از تجهیزات فردی توجیه شده باشد.
- گود برداری به دو روش دستی و مکانیزه انجام می شود
- گود برداری یا در زمینهای محدود ایجاد می شود که در اینصورت باید از شمعک استفاده شود یا در زمینهای باز که در اینصورت رعایت شیب بسیارمهم می باشد.
سرويسهاي زيرزميني در ایمنی در عملیات ساختمانی :
- قبل از شروع بكار حفاري سرويسهاي زيرزميني ( مانند لوله هاي گاز ، آب ، فاضلاب و خطوط تلفن و برق ) را معين نمایید.
- قبل از شروع بكار در ترانشه ها و كانالهاي فاضلاب وضعيت جوي را كنترل نماييد و مطمئن شويد آلاينده هاي خطرساز وجود نداشته و اكسيژن كافي موجود است. در كانالهاي فاضلاب نيز وجود گازهاي سمي و قابل احتراق را كنترل نماييد.
- بین نخاله ها و لبه ترانشه باید حداقل بين ۵/ الي ۲ متر فاصله باشد.
- محلهای ورود و خروج از ترانشه باید مشخص باشد و هر نفر نباید بیشتر از ۸ متر از پلکان فاصله داشته باشد.
- اگر كارگري در ترانشه هاي باعمق بيشتر از ۲/۱ متر قرار داشت مي بايست يك كارگر ذيصلاح در سطح ترانشه ايستاده و كارگران را در مواقع و شرايط غير ايمن هشدار داده و در موارد اورژانسي كمك نمايد.
- كارفرما بايد آماده مقابله با شرايط اضطراري باشد. همه افراد بايد در مواقع وقوع حادثه بدانند چه بايد بكنند و با چه كسي بايد تماس بگيرند. برنامه شرايط اضطراري و كمكهاي اوليه بايد توسط كميته يا نماينده آن مرور شود.
- طراحي يك سيستم حفاظتي جهت حذف و كنترل مخاطرات بستگي به چند عامل دارد كه عبارتند از : نوع خاك ، عمق برش ، رطوبت موجود در خاك، تغييرات ناشي از آب و هوا يا ساير عمليات در حال اجرا در آن حوزه.
روشهاي حذف و كنترل مخاطرات در ایمنی در عملیات ساختمانی
شيبدار سازي (Sloping)
يكي از روشهاي اطمينان سازي ايمني در گودال ها ، شيب دار نمودن ديواره هاي گودال هایي با عمق بيشتر از ۲۰ فوت ( ۶ متر ) مي باشد كه بستگي به نوع خاك دارد .
|
نوع |
نسبت ارتقاع به عمق | زاويه مجاز شيب (درجه) |
| سنگ پايدار | عمودي | ۹۰ |
| نوع ۱ | ۱ : ۴/۳ | ۵۳ |
| نوع ۲ | ۱ : ۱ | ۴۵ |
| نوع ۳ | ۱ :۲/۱ ۱ | ۳۴ |
| نوع ۱ ( كوتاه مدت ) | ۱ : ۲/۱ |
۶۳ |
|
( براي گود برداري يا حداكثر ۱۲ فوت عمق ) |
||
شمع زني (shoring)
- شمع زني يا شمع كوبي به مهيا ساختن سيستمي پشتيبان براي ديواره هاي ترانشه گويند كه براي محافظت از حركت خاك، تسهيلات زيرزميني، جاده ها و زيربناها به كار مي رود.
- شمع بندي يا مهارگذاري هنگامي به كار مي رود كه شيبدار كردن ديواره هاي جانبي ترانشه يا گودال به واسطه عمق برش، از حداكثر شيب مجاز تجاوز نمايد.
- سيستم شمع زني تشكيل شده از تيرهاي عمودي (تخته يا فلز)، تيرهاي افقي (تخته يا فلز)، بست هاي مقاوم و انواع آن عبارتند از شمع زني تخته اي، شمع زني هيدروليك و شع زني پنوماتيك.
حفاظ گذاري (shielding)
دو گونه استفاده دارد:
الف) جعبه هاي ترانشه: اولين گزينة محافظتي در برابر فروريختگي ها مي باشد.
ب) مدل تركيبي: تركيبي است از جعبه هاي ترانشه و شيبدار كردن و پله بندي
پله بندي (Benching)
- پله بندي دو نوع اساسي دارد: ساده و متعدد. نوع خاك، نسبت عرض به ارتفاع ديواره مورد پله بندي را تعيين مي كند.
موارد ديگر حذف خطرات
- ممانعت از نزديك شدن ماشين آلات سنگين به گودال ضايعات و نخاله هاي گودبرداري شوید.
- نخاله ها مي بايست حداقل در فاصله ۱متری از لبه گودال قرار گيرند.
- كنترل تجمع گاز و دور نگه داشتن موتورهاي احتراق داخلي از محل خاك برداري
- نصب علائم نشان دهنده كانال و تأمين نرده هاي حفاظ
- محدوده اي را با توجه به نوع خاك گودبرداري در اطراف معين‌كنيد و از نزديك شدن تجهيزات و وسايل به لبه‌هاي آن جلوگيري‌نماييد.
سانحه در حفاري
در عمليات حفاري بطور کلی دو نوع سانحه وجود دارد :
۱- ريزش خاك بر روي كساني كه در محل حفاري شده مشغول كارند .
۲- سقوط اجسام و متريال به درون‌كانال وسوانحي كه از‌طريق افراد، ماشين‌آلات ويا موادي كه در حفاري استفاده‌ميشوند، پديد‌مي‌آيد.
نكات ايمني در حفاري
- گودالها را بدون حفاظ رها نكنيد. كليه محلهاي خاك برداري شده را با نوار خطر زرد رنگ مهار كرده و راه بند بگذاريد. وبراي شب از علائم نوري استفاده كنيد.
- در صورتيكه قرار است در محل حفاري، لوله‌گذاری شود. اين لوله‌ها را به فاصله حداقل ۱متر از لبه كانال قرار‌داده و با قرار دادن گوه در دو طرف آنها از حركت احتمالي آنها جلوگيري نمائيد.
- در كانال هاي حفر شده با عمق بيش از۱۲۰ سانتي‌متر بايد تمام ديوارهاي خاكبرداري شده تخته كوبي شوند. تخته ها مجاور يكديگر و پائين تر از كف قرار داده شوند. با اين كار خطر ريزش از بين مي رود.
- تخته ها به وسيله جكهايي كه به طور افقي و در فواصل مساوي كار گذارده مي شود مهار شود.
الزامات قانونی
- تهیه تجهیزات حفاظت فردی
- به دلیل سختی کار معاینات دوره ای باید در سال ۲ بار انجام شود.
- امکانات استحمام باید برای کارگران حفاری فراهم باشد.
- كارفرما مكلف است به وسيله مسؤولين فني خود كليه وسايل استحفاظي را مرتبا بازرسي، تعمير و يا تعويض نمايد تا حفاظت كارگران پيوسته تأمين گردد.
- زمين مورد نظر از لحاظ استحكام دقيقاً مورد بررسي قرار گيرد.
- موقعيت تاسيسات زير زميني از قبيل كانال هاي فاضلاب، لوله كشي آب، گاز، كابل هاي برق، تلفن و غيره كه ممكن است در حين انجام عمليات گودبرداري موجب بروز خطر و حادثه گردند و يا خود دچار خسارت شوند، بايد مورد شناسايي قرار گرفته و در صورت لزوم نسبت به تغيير مسير دائم يا موقت و يا قطع جريان ان ها اقدام گردد.
- شب ها در كليه معابر و پياده روهاي اطراف محوطه گودبرداري و حفاري بايد روشنايي كافي تامين شود. و همچنين علايم هشدار‌دهنده شبانه از‌قبيل چراغ‌هاي احتياط، تابلوهاي شبرنگ و غيره در‌اطراف منطقه محصورشده نصب گردد.
- در صورتي كه از موتورهاي احتراق داخلي در داخل گود استفاده شود، بايد با اتخاذ تدابير فني، گازهاي حاصله از كار موتور به طور موثر از منطقه كاگران تخليه گردد.
- در گودها و شيارهايي كه عمق آنها از يك متر بيشتر باشد، نبايد كارگران را به تنهايي به كار گمارد.
- براي رفت و آمد به محل گودبرداري بايد راههاي ورودي و خروجي مناسب و ايمن در نظر گرفته شود. در محل گودالهايي كه عمق آن بيش از ۶ متر باشد. بايد براي هر شش متر يك سكو يا پاگرد براي نردبانها، پله ها و راه هاي شيب دار پيش‌بيني گردد.
- شخص ذيصلاح (بازرسان، سرپرستان) بايد همه روزه گودالها، فضاي مجاور و سيستم هاي محافظتي را بازديد نمايند. تا موقعيت هاي ايجاد فروريختگي ها، خطاي سيستم هاي حفاظتي، جوهاي خطرساز، يا ساير شرايط خطرناك را بتواند كشف نمايد.
- بازرسي بايد قبل از شروع كار و يا در صورت لزوم در سراسر شيفت كاري انجام شود. پس از وقوع هر رويداد خطرناک (مثل بارندگي) نيز بازرسي‌ها بايد به عمل آيد.
- كليه كاركناني كه وارد چاله هاي زنگوله اي و يا ساير گودالهاي عميق محدود مي شوند بايد از لباسهاي مهاردار متصل به طناب نجات استفاده نمايند.
- تجهيزات امدادي اضطراري، نظير دستگاه تنفس، طناب مهار ايمني، برانكارد سبدي بايد در نقاطي كه شرايط جوي خطرناك داشته، به آساني در دسترس باشد.
بازرسی دیواره های حفاری
- تمام افرادي كه در گودال هاي عميق تر از۱۲۰ سانتي متر كار مي نمايند ،بايد از كلاه ايمني استفاده كنند . تخته كوبي افراد را در مقابل اشيايي كه از بالا مي افتد محافظت نخواهد كرد .
- داربست ها در داخل محل خاك برداري شده بايد كامل ومحكم باشند.
- محلهايي را كه هنوز تخته كوبي نشده با نصب تابلوي اعلام خطر مشخص كنيد تا كسي از منطقه امن فراتر نرود.
- ارتعاش يا وارد شدن فشار زياد به نزديك لبه ديوار خاك برداري شده به احتمال زياد موجب ريزش مي شود.
- در موقع خاكريزي به درون گودالها حتما مانعي تهيه و با فاصله مناسب از لبه كانال محكم به جايي ببنديد تا از سقوط كاميون يا دمپر به داخل گودال جلوگيري شود.
- پريدن از عرض كانالها سرانجام خوبي ندارد. بهتر است كانالهايي كه در مسير عابرين حفر مي گردد، به وسايلي كه داراي استحكام كافي براي عبور افراد هستند، مجهز باشد. و همچنين طرفين آن نرده حفاظتي نصب شده باشد.
- قبل‌از شروع به حفر زمين و ساير عملياتي كه باعث بر هم خوردن خاك مي‌شود، مسئول انجام كار بايد پروانه كار كه به امضاي كارفرما نيز رسيده‌باشد را اخذ نموده باشد.
- نظر بهCOMPACT بودن خاك منطقه بهترين و ايمن ترين نحوه حفر كانال V شكل مي باشد .لذا كليه كانالهايي كه در منطقه حفر مي گردد بايد به روش فوق حفر شوند.
- در شرايطي كه در محوطه اطراف محل كانال عمليات شمع‌كوبي صورت‌ميگيرد. به هيچ وجه نبايد افراد در داخل كانال به فعاليت بپردازند.
- كانالي كه آب در آن نفوذ كرده است ديواره‌هاي آن فاقد استحكام كافي مي باشد. از كار كردن در اين كانال ها خودداري كنيد.
- كانالهايي كه در نزديكي محل تردد وسائط نقليه مي باشند. بايد به محافظ سخت مانند قالبهاي سيماني ويا لوله هاي داربست وغيره مجهز گردند.
